>

Mocne wsparciew trudnych chwilach

Zwolnienie od kosztów sądowych w sprawach rodzinnych

Zwolnienie od kosztów sądowych w sprawach rodzinnych

Kwestię kosztów sądowych we wszystkich sprawach cywilnych, w tym również w sprawach rodzinnych, reguluje Ustawa z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych [dalej: KSCU] (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 300 z późn. zm.). Przepisy tej ustawy wskazują zasady pobierania i zwrotu opłat sądowych, wysokość tych opłat i zasady zwalniania od kosztów sądowych.

 

Termin „sprawy z zakresu prawa rodzinnego” jest bardzo szeroki – mieszczą się w nim zarówno sprawy małżeńskie jak i z zakresu opieki i kurateli, rozpatrywane zarówno w trybie procesu, jak i postępowania nieprocesowego.

 

Koszty sądowe w postaci opłat w takich sprawach w dużej mierze są opłatami stałymi, zależnymi od rodzaju konkretnej sprawy (dla przykładu opłata od pozwu rozwodowego oraz pozwu o separację – 600,00 zł, opłata od pozwu o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, jego unieważnienie – 200,00 zł, opłata od wniosku o zmianę wyroku orzekającego rozwód lub separację w części dotyczącej władzy rodzicielskiej, zniesienie separacji – 100,00 zł, wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej – 1000,00 zł albo 300,00 zł (jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku).

 

Koszty sądowe obejmują zarówno opłaty jak i wydatki (np. koszty podróży świadków, zryczałtowane koszty przeprowadzenia dowodu z opinii opiniodawczego zespołu sądowych specjalistów, ryczałty należne kuratorom sądowym za przeprowadzenie wywiadu środowiskowego).

 

Zwolnienie od kosztów sądowych może:

 

  • nastąpić z ustawy albo na wniosek strony,
  • dotyczyć konkretnej kategorii spraw (zwolnienia przedmiotowe)  albo podmiotu występującego ze sprawą (zwolnienia podmiotowe),
  • przyjąć postać zwolnienia całkowitego jak i zwolnienia częściowego.

 

Zwolnienie całkowite powoduje, że dany podmiot nie uiszcza opłat sądowych i nie ponosi wydatków, które obciążają tymczasowo Skarb Państwa.

 

Zwolnienie częściowe polega na zwolnieniu od poniesienia ułamkowej lub procentowej ich części, albo określonej ich kwoty, albo niektórych opłat lub wydatków. Takie zwolnienie może też polegać na przyznaniu zwolnienia co do pewnej części roszczenia lub co do niektórych roszczeń dochodzonych łącznie. W zakresie, w którym strona zwolniona nie została – obowiązana jest uiścić stosowne opłaty oraz wydatki.

 

W sprawach rodzinnych zwolnienie ustawowe od opłat (a więc zwolnienie częściowe, przedmiotowe) dotyczy wniosku o przyjęcie oświadczenia o uznaniu dziecka, o nadanie dziecku nazwiska, o przysposobienie dziecka, o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką oraz o umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka. Zwolnione z opłaty są też wnioski, zażalenia i apelacje nieletniego w postępowaniu w sprawach nieletnich (art. 95 KSCU).

 

Dalsze zwolnienia podmiotowe od kosztów (całkowite) dotyczą:

 

  • stron dochodzących ustalenia ojcostwa (tutaj z wyjątkiem sytuacji w której powództwo o ustalenie ojcostwa okaże się oczywiście bezzasadne - wtedy sąd w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie może obciążyć powoda nieuiszczonymi kosztami sądowymi, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy) lub macierzyństwa oraz roszczeń z tym związanych,
  • stron dochodzących roszczeń alimentacyjnych oraz stron pozwanych w sprawie o obniżenie alimentów.

 

Osoba fizyczna nie legitymująca się zwolnieniem ustawowym od kosztów sądowych, może wnosić o zwolnienie fakultatywne. Przesłanką warunkującą przyznanie zwolnienia jest niemożność poniesienia kosztów bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny.

 

W celu otrzymania zwolnienia od kosztów składa się do Sądu, w którym sprawa ma być lub jest już wytoczona (co do zasady) stosowny wniosek.

 

W sytuacji gdy osoba fizyczna, nie ma miejsca zamieszkania w siedzibie sądu właściwego, może złożyć wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych w sądzie rejonowym właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania – wtedy wniosek zostaje przez Sąd przekazany do sądu właściwego. Wniosek można złożyć w formie pisemnej lub ustnej do protokołu w sądzie (w tym przypadku oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów może być także złożone do protokołu.)

 

Wzór oświadczenia o stanie rodzinnym i majątkowym można pobrać ze strony właściwego sądu lub ze strony Ministerstwa Sprawiedliwości https://bip.ms.gov.pl/pl/formularze/formularze-pism-procesowych-w-postepowaniu-cywilnym/.

 

Sąd może żądać od osoby ubiegającej się o zwolnienie przedłożenia stosownych dokumentów lub przeprowadzić dochodzenie w celu weryfikacji twierdzeń zawartych w oświadczeniu. W przypadku nieprzedłożenia żądanych dokumentów Sąd odmawia zwolnienia od kosztów sądowych.

 

Sąd może też cofnąć zwolnienie od kosztów sądowych, jeżeli okaże się, że okoliczności, na podstawie których je przyznano, nie istniały lub przestały istnieć. W obu wypadkach strona obowiązana jest uiścić wszystkie przepisane opłaty oraz zwrócić wydatki, jednakże w drugim wypadku sąd może obciążyć stronę tym obowiązkiem także częściowo, stosownie do zmiany, jaka nastąpiła w jej stosunkach.

 

Na stronę, która świadomie uzyskała zwolnienie od kosztów sądowych z uwagi na podanie nieprawdziwych okoliczności, Sąd nakłada grzywnę w wysokości do 1.000,00 złotych. Niezależnie od tego obowiązku strona jest wtedy zobowiązana ponieść opłaty i pokryć obciążające ją wydatki. Jeśli przewinienie jest powtórzone grzywna wzrasta do 2.000,00 złotych.

 

Należy pamiętać, że w przypadku oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych strona nie może ponownie domagać się zwolnienia powołując się na te same okoliczności, które stanowiły uzasadnienie oddalonego wniosku. W takim przypadku wniosek podlega odrzuceniu bez prawa do zaskarżenia takiego orzeczenia.

 

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych nie tamuje rozpoznania sprawy, prócz wniosku wniesionego z pozwem lub wnioskiem. W takiej sytuacji Sąd nie rozpocznie merytorycznego rozstrzygania sprawy dopóki wniosek o zwolnienie od kosztów nie zostanie prawomocnie rozstrzygnięty. Bardzo istotne jest także to, że zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi (zwykle w przypadku przegranej sprawy), według kwot wskazanych w rozporządzeniach w sprawie opłat adwokackich lub radców prawnych.

 

Orzeczenie o zwolnieniu od kosztów w części (kiedy wniosek dotyczył zwolnienia od kosztów w całości) jak i odmowa zwolnienia od kosztów podlegają zaskarżeniu zażaleniem. Od zażalenia na postanowienie sądu, którego przedmiotem jest odmowa zwolnienia od kosztów sądowych lub cofnięcie takiego zwolnienia nie pobiera się opłaty.

 

 

Autorem artykułu „Zwolnienie od kosztów sądowych w sprawach rodzinnych” jest adwokat Agnieszka Kaczor.